Poiímata - Sappho (-600)

Cortez schreef verder nog:

Heb dat ook maar ergens van het net

Maar het klopt wel... Dit is gewoon heel fijngevoelige en oude poezië. Het feit dat de gedichten zo fragmentarisch overgeleverd zijn, kan storend werken, maar eigenlijk vind ik het best z'n charmes hebben.

Zo krijg je nietszeggende zinnen, die toch duidelijk op iets aansporen. Bijvoorbeeld:

...
heilig en mooi ...
meisjes...
voor ons beiden

of (m'n favoriet )
...
zodat ik tot haar bad ...
dit ...
ik wil ...
...

of
Nooit eerder vond ik jou zo ergerlijk, Irene ...

(...)= verloren gegaan

Uitgebracht in de Salamander Klassiek reeks, wordt ook
uitgebracht in de Perpetua reeks (en zijn waarschijnlijk vrij op het net te vinden).

Ik weet niet meer wanneer ik een fragment van haar werk gelezen heb, in een tijdschrift geloof ik, ik werd in ieder geval nieuwsgierig naar Sappho zelf, naar haar werk. Toen ik zo'n jaar of acht geleden op Lesbos bij Griekse mensen vakantie vierde wilde ik op zoek naar informatie over haar, er moest vast meer te vinden zijn want de reisgids liet me al een mooie gravure zien

[img=http://img147.imageshack.us/img147/4776/sapphoka2.th.jpg]

met op de voorflap Lesbos, het eiland van Sappho.

Ik weet niet meer exact waarom mijn plan destijds mislukte, ik was het eiland overgereden maar vond niet echt iets van haar terug, daarbij hielpen zuchtende reisgenoten weinig. Waarom moest ik persé etcetera etcetera.




Meer dan in mijn sas ben ik dan ook met jouw toevoeging! Ik ga op zoek.

Er zijn geen contemporaine bronnen over Sappho's leven. De belangrijkste bron voor haar biografie is de tiende-eeuwse Byzantijnse encyclopedie Suda, ongeveer vijftienhonderd jaar na Sappho. De Suda meldt dat zij haar floruit bereikte tussen 612 v.Chr. en 608 v.Chr. en dus rond 630 v.Chr. moet zijn geboren. Haar sterfdatum is onbekend (omstreeks 580, 570 v.Chr.?). Ze was afkomstig uit Mytilene, de hoofdstad van het eiland Lesbos, dochter van Scamander (Σκαμανδρος) en Cleïs (Κλεϊς).

Haar familie maakte deel uit van de lokale aristocratie en was actief betrokken bij de Lesbische politiek. Als gevolg van de staatsgreep op het eiland na de opstand door Pittacus verbleef Sappho in het buitenland (Syracuse), maar uiteindelijk keerde ze in 581 v.Chr. naar Lesbos terug.

Ik heb het boekje Eros ontwortelt mijn hart - Sappho van Lesbos gekocht: 127 pagina's, met inderdaad vooral van één, twee, drie, vier regels van verzen of grotere fragmenten ervan. Na de 127 pagina's volgen tien bladzijden met onder andere minder of meer betrouwbare verzamelde interpretaties over haar leven en verzen.
Kan ik aannemen dat wat in Gedichten - Sappho is opgenomen terug te vinden is in het boekje dat ik kocht? In mijn versie wordt melding gemaakt dat van de vijfhonderd gedichten van Sappho maar vijhonderd regels over zijn en deze in Eros ontwortelt mijn hart (titel fragment van een gedicht) zijn opgenomen

Wat jij hebt is ook opgenomen in gedichten van sappho.

Als ik eerlijk ben werd ik niet van mijn stoel geblazen door de schoonheid van Sappho's werk. Ik moet zeggen dat sommige fragmenten aanspreken maar veel ook niet, simpelweg omdat hier en daar wel erg incompleet is.
Ik vind het vooral interessant om de verzen de lezen in de context van de de tijd en omgeving waarin Sappho leefde. Hierbij vraag ik me of het bezingen van vrouwen te maken heeft met het de rol die voor vrouwen was weggelegd, in Athene was deze beduidend anders dan in Lesbos dat nauwe betrekkingen onderhield met het matriachale Lydië in Klein-Azië.

'k Kan er best inkomen dat je dat vindt. Persoonlijk vond 'k het een andere kijk op taal door zinnen te lezen die incompleet zijn. Dat was uiteraard niet de oorspronkelijke bedoeling maar iets als 'if not winter' is toch intrigerend leesmateriaal, en soms zijn die zinnen ook heel mooi.
Maar in welke zin was de rol van Lydische vrouwen anders dan die van Atheense. Ik weet dat men in Sparta als het ware van de geëmancipeerde vrouw avant la lettre kon spreken, maar in Athene?

Volgens het nawoord was de rol van de vrouw in de Attische wereld, zo beroemd om haar democratische idealen: veroordeeld tot een soort haremleven. Ik zou kunnen denken dat dit een verbondenheid onder vrouwen in een mannenmaatschappij schiep; echter er wordt melding gemaakt van zeer beperkte bewegingsvrijheid, afgesloten van het politieke, culturele en openbare leven. Zij hadden weinig gelegenheid tot het beoefenen van kunsten en wetenschappen. De Atheense vrouw mocht zich politiek niet uiten. Dit was op Lesbos heel anders.
Tijdens de vierde eeuw v Chr. zouden Atheense komedieschrijvers Sappho en haar poëzie belachelijk hebben gemaakt, het feit dat een vrouw in staat was geweest haar persoonlijke gevoelens in het openbaar te vertolken wekte de lachlust op onder de Atheners, te meer omdat alle vrouwenrollen op het toneel door mannen werden gespeeld. Aldus de samenstellers van Eros ontwortelt mijn hart.

Ik ben dol op lesbiennes; op de middelbare had ik een damesstelletje in mijn wat meer indirecte vriendenkring en ik snap hen heel goed, want tja, wat is er nou interessant aan een man? Je zou kunnen stellen dat ik vanwege mijn sterk femiene kant en voorkeur voor vrouwen ook behoorlijk lesbisch ben.

Vanwaar deze inleiding? Nou, waarde lezer, zo heb ik uw aandacht te pakken (geef het maar toe, je zit op dit moment nog steeds te lezen). Voorts was Sappho van de damesliefde en over Sappho wil ik het nu eens gaan hebben. De lesbische kant van het verhaal is namelijk erg interesssant, omdat de gedichten wat mij betreft net zo goed van man voor vrouw, vrouw voor man of man voor man hadden kunnen zijn. Of nee, wat dat betreft moet ik mezelf ongelijk geven: om de een of andere reden is Sappho's vrouwelijkheid duidelijk.

Nu heb ik zelf een hekel aan vrouwen die bij elke prestatie die ze leveren eens moeten benadrukken dat ze een vrouw zijn, alsof ze zichzelf weer tot het zwakke geslacht bombarderen. Van die types die gelijkwaardig willen zijn aan een man als het ze uitkomt, maar ook hun vrouw-zijn benadrukken als ze het uitkomt. Vrouwelijke dichters worden als afwijking bestempeld, meer een genre dan een geslacht. Zo werd Sappho door de oude Grieken afgezeken: een vrouw die haar emoties uit in poëzie, belachelijk. Het kan verkeren: tegenwoordig mag de man zijn emoties niet meer uiten volgens andere mannen.

Afijn, Sappho's werk heeft toch iets vrouwelijks dat ik ook tegen kom bij collega's als Sördergran, Charlotte Brontë of nog beter, Emily Dickinson. De korte fragmenten doen denken aan het net-niet-hermetische fragmentarische van die door mij o zo gewaardeerde Emily. Op die manier blijft A) die godvergeten vervelende retorica (waar ik al tijden mee lastig gevallen word, lees maar eens gedichten uit de 17e en 18e eeuw...) gelukkig grotendeels achterwege en B) ademen de gedichten uiteindelijk een soort logica die zichzelf opvouwt tot een geheel dat ademt en gewoon klopt. Zoiets. Hierbij moet opgemerkt worden dat ik een Engelse vertaling heb gelezen die (op welke basis/criteria weet ik niet) fragmenten geregeld aan elkaar gesmeed werden tot wat langere gedichten.

Nu heb ik nogal een afkeur van die hele Klassieke Oudheid, wat mij betreft is die waardering net zoiets als de Bietels per se fantastisch vinden: "Kijk, zij waren de pioniers, dus je moet het wel waarderen!". Onzinberedenering. Oké, natuurlijk, Sappho is origineel als je haar in de context plaatst en de invloed die ze op anderen had, bijvoorbeeld de Romantici (Kloos was groot fan), is aan te wijzen. Nu ben ik zo heel af en toe gevoellig voor deze praatjes, maar Oudheid-imitaties heb ik al genoeg gezien en ik ben pas eerstejaars (Nederlands). Natuurlijk, soms is Sappho gewoon wat saai en doet haar werk gedateerd aan, maar sommige gedichten zijn gewoon heel erg mooi, vanwege die Dickinson-avant-la-lettre-sfeer.

Altijd handig, zo’n oeuvre waar je binnen een half uurtje doorheen bent. 1 gedicht is volledig bewaard gebleven, enkele langere stukken en verder slechts flarden. Maar voldoende om nog altijd als een belangrijke grondlegger van de dichtkunst bewonderd te worden. Veel gevoeliger dan Homerus en persoonlijker dan de grote tragedieschrijvers van een eeuw later (die van zo’n dichtende vrouw maar weinig moesten hebben). Sappho bezingt de schoonheid van meisjes, ze was dan ook spil in een cultus van lesbische liefde zoals die in het Lesbos van die tijd plaatsvond (vandaar dan ook de term). Het is niet zo zeer het dichtwerk zelf, als wel de door omissies fragmentarisch geworden structuur die me bijbleef:

“… van liefde droomde,
…

Als ik tegenover je zittend naar je kijk,
… Hermione zelf,
En een vergelijking met de blonde Helena
Is niet ongepast,

… voor sterfelijke vrouwen, weet dat
Door jouw…
… van al mijn zorgen bevrijd
…

… bedauwde oevers
…
… heel de nacht lang
…”

Als een romantische hartenkreet die er niet zonder kleerscheuren in geslaagd is een millennia omvattende sprong naar het heden te maken. Teer. Van veel gedichten is zelfs maar 1 regel overgeleverd, wat leest als ware het onsamenhangende tweets. Heel dynamisch, omdat de opgeroepen beelden elkaar daardoor zeer snel opvolgen. Het verbrokkelde geeft een onwennig maar prettig ritme als je het bladzijden achter elkaar leest. Aparte leeservaring.

Gelezen en geschreven in 2012