Moby-Dick - Herman Melville (1851)

Haha, lezen in realtime.

Ray Stevens - Ahab The Arab - YouTube

Een fout liedje!

En
Moby Grape "Moby Grape" - Full Album - YouTube

En natuurlijk zijn achter achter .....?
Best of Moby - YouTube

In mijn niet aflatende strijd om de Great American Novels te leren appreciëren, of ten minste te begrijpen waarom deze de tand des tijds lijken te overleven, was ditmaal Moby Dick aan de beurt.

Het begin kon me bekoren. We krijgen de verteller Ismael aan het woord, die voor het eerst op walvisjacht zal gaan. Een gewone man in een ongewone situatie, daar kan je me altijd voor vinden. Alvorens het verhaal echter van wal steekt , krijgen we nog een fantastisch beeld van de ruwe tijd waarin dit verhaal zich afspeelt. Vervolgens leert Ismael harpoenier Queequeg op een, laat ons zeggen, hoogst ongewone manier kennen. Leuke scène, goed voor het verhaal, dacht ik dan.

Maar... het vervolg van het boek komt nooit terug op deze vriendschap. Beide personages worden af en toe wel vermeld, maar hun vriendschap is nu blijkbaar onbestaande. Sterker nog: ik kreeg meermaals het gevoel dat verteller Ismael vervangen werd door Melville. Je start het verhaal met iemand die totaal onervaren in de walvisvaart is en enkele pagina's later vertelt hij, zonder overgang, de meest specifieke details over de walvis, vaak uit eigen ervaring.

De rest van het verhaal is dan een behoorlijk lange zit. Ik hield vol omdat ik natuurlijk wou weten hoe het Moby Dick en - misschien nog meer - kapitein Ahab (in mijn versie Achab) zou vergaan. Wat ik al opgepikt had van het verhaal beloofde me op de typische Amerikaanse literatuurbesprekingen enorme dingen. Zo zou Moby Dick symbool staan voor God en Ahab voor de mens. Het verhaal zou dan de onmogelijkheid uitbeelden van de één om de ander te vinden, laat staan uit te schakelen. Tja, als je meer luid en lang genoeg schreeuwt, krijg je alles verkocht, denk ik dan.

Op het einde jagen ze dan 3 dagen op Moby Dick en dat wordt er in een paginaatje of 20 door gehaspeld. Ik begrijp dat een deel van het boek gaat over de wachttijd tot wanneer ze de walvis vinden, maar nergens voel ik de ellende van de bemanning. Het heeft een heel erg "het zal wel" gevoel voor mij.

Conclusie: als je veel boeken leest, kan je even goed eens een Moby Dick op het menu voorzien. Het is eens wat anders. Maar als je beperkt qua tijd boeken uitkiest, zijn er heel wat leukere en diepgaandere boeken te vinden.

3.5*

Herman Melville zag het groots. Hij schreef een grote Amerikaanse roman over een reusachtige zeereis en de jacht op een kolossaal dier. Het is als de bedevaart naar Santiago de Compostella. Het onderweg zijn is belangrijker dan het einddoel.

Het schip vertrekt van Nantucket, een eiland in Massachusetts dat tot op vandaag een walvis met een harpoen op z'n vlag heeft. De kortste weg naar de Stille Oceaan zou via Kaap Hoorn zijn, maar rekening houdende met het jachtseizoen kiezen ze voor de langere route langs Kaap de Goede Hoop.

De openingszin maakt meteen duidelijk dat Ishmael het zeeavontuur overleefd heeft en het dus na kan vertellen. Dat doet hij in een breedvoerige stijl, in lange zinnen met een muzikaal ritme en een rijke woordenschat.

Melville had een puriteinse achtergrond. De tekst zit dan ook vol met verwijzingen naar de Bijbel: het zeemonster Leviathan, de zondvloed... Het begint al op het vasteland met een donderpreek over Jona en de walvis. Verrassend genoeg is Ishmael bereid om mee te bidden tot het heidense idool van Queequeg, een primitieve wilde van een fictief Polynesisch eiland.

Kapitein Ahab is een tragische held, een autoritaire figuur, een monomaan, een geobsedeerde excentriekeling. Z'n kunstbeen is gemaakt van walvisivoor. Het is irrationeel om wraak te willen nemen op een dier. In de ogen van Ahab vertegenwoordigt de witte potvis (sperm whale) echter een kwade oerkracht of de chaos van de natuur. Hij heeft er ontzag voor, maar wil hem ook verslaan. Het is een kosmische strijd.

In de didactische hoofdstukken etaleert Melville z'n kennis van de cetologie. Vreemd genoeg noemt hij de walvis een vis, hoewel hij warmbloedig is en longen heeft. Anatomie en praktische toepassingen bespreekt hij uitgebreid. Van walschot, een substantie in de schedel, werd kaarsenwas en lampolie gemaakt. Ambergris werd uit het darmstelsel gewonnen om in parfums te gebruiken. Van Greenpeace of een verbod op walvisvangst was toen nog geen sprake.

De bijbelverwijzingen zijn legio, maar voor mij telkens in een 'goede' lezing. Want Melville is wel een 'puritein' met een open blik. En een humane blik.

Voor mij blift dit boek smullen. Telkens als ik het ter hand neem, kan ik er zo maar weer van genieten, met prachtige passages die an sich bijbelse zeggingskracht hebben. Het is mijn persoonlijke bijbel, zou je kunnen zeggen… zonder twijfel het rijkste boek, verbluffendste boek dat ik ooit gelezen heb en met een wonderlijke pen beschreven.

Het is waar. Die Bijbelverwijzingen geven een extra dimensie. Er bestaat een opvatting dat alle verhalen al verteld zijn in de Oudheid: ofwel in de Bijbel, ofwel in de Griekse mythes. Het feit dat hij open staat voor Queequegs heidense geloof, toont dat hij zeker geen fundamentalist is.

Als je alleen het gevecht met de walvis wil, kun je wel een paar honderd bladzijden overslaan, maar dan mis je heel veel, een beetje als een pelgrim die een deel van de bedevaart per trein aflegt.

Zo is het, dit boek hypnotiseert je langzaam tot je uiteindelijk mee ligt te dobberen in die uitzichtloze, eindeloze stilte van de Grote Oceaan… die 100 bladzijden voor het einde, de stilte voor de storm, zijn bijna essentieel omdat de verveling en leegheid je ook als lezer overvalt. Boeken die je bijna een lijfelijke ervaring , 'trip' kunnen opdringen, mee laten beleven, vind ik wonderbaarlijk.

Had ik ook met deze.

Zowel de hoge sterren als de lage sterren als de beoordelingen daartussen kan ik alle wel vrij goed volgen. Dit is namelijk een heel goed boek in opzet (met een stuk romangedeelte en een stuk encyclopedie), allerlei hoofdstukken die ook stuk voor stuk los te lezen zijn soms, een enorm bereik aan verschillende stijlen, de metaforen, de verwijzingen met de Bijbel en vooral hoe de walvisvaart in alle aspecten wordt behandeld. Leerzaam dus. En itrigerend vooral. Dit alles is wel wat literatuur boeiend maakt en ik kan me goed indenken dat dit boek enorm van invloed is geweest op latere schrijvers. Maar...Het boek is ook meestentijds niet echt een leuk of mooi boek.

Mijn versie telde ruim 600 pagina's. De eerste 200 pagina's betrof het vooral plot, sfeerzetting, uitdieping van de personages, het optekenen van een beginnende vriendschap met her en der wat boeiende informatie over de walvisvaart. Korte essays haast. Erg mooi én leuk om te lezen en echt te verdwalen in de ijskoude kuststadjes in het noorden van Amerika.

De volgende 400 pagina's kennen hoogstens nog 100 bladzijden plot en dan vooral heel beschrijvend zonder echte sfeer erbij, zonder verdere uitdieping van personages. De rest betreft vooral een leerboek over walvissen en de jacht erop. Soms enorm boeiend en elk hoofdstuk is haast los te lezen, maar het maakt wel dat het boek en de plot nauwelijks nog interesse wekken en daarmee inherent ook de overige delen niet echt meer. Het was soms wel worstelen om weer te lezen omdat dit boek als roman nergens meer boeit.

3,5*.

Sterk boek.
Is veel over te zeggen, maar ik heb me beperkt tot deze 1500 woorden. Moby Dick, Herman Melville – Andreas, striptekenaar - andreasmartens.wordpress.com

In dit walvisbedrijf loert de dood - een sprakeloze, snelle, chaotische worp van de mens in de eeuwigheid. Maar wat dan nog? Me dunkt dat we er inzake leven en dood hartgrondig naast zitten. Me dunkt dat wat ze mijn schaduw op aarde noemen mijn ware aard is. Me dunkt dat we bij onze kijk op spirituele zaken te veel lijken op oesters die de zon door het water zien en het troebele water voor de ijlste lucht houden. Me dunkt dat mijn lichaam alleen het bezinksel is van mijn betere ik. Ja, laat wie wil mijn lichaam nemen, neem het, zeg ik, dat ben ik niet.

Vol verwachting aan begonnen...

...maar je moet daarvoor wel een zee van tijd hebben.

Ik laat een wit en woelig zog achter, het water bleek, de wangen nog bleker, waar ik ook vaar. De afgunstige wateren zwellen langszij om mijn spoor te wissen; laat ze; eerst kom ik voorbij.

Na een onderbreking van een paar maanden de reis weer voortgezet...

Was deze wereld een eindeloze vlakte en konden we door oostwaarts te varen steeds nieuwe verten bereiken en vergezichten ontdekken die zoeter en vreemder waren dan welke Cycladen of Salomonseilanden ook, dan hield de reis belofte in. Maar stel we streven naar de verre mysteriën waarvan wij dromen of jagen gekweld op het duivelse spookbeeld dat vroeg of laat voor ieder mensenhart uit zwemt - stel we jagen zoiets na over onze aardbol, dan voert het ons in barre doolhoven of verzwelgt ons halverwege.

Heerlijk toch? Ik heb een oude pocketversie en die staat VOL markeringen in de marge. Beter dan de bijbel zou ik zeggen, maar die heb ik niet gelezen.

Nu scheerden kleine vogels krijsend boven de nog gapende kolk, een lome, witte branding sloeg tegen de steile wanden; toen stortte alles in en de grote lijkwade van de zee golfde voort zoals ze vijfduizend jaar geleden golfde.

Een lange reis was het en af en toe kwam de potvis me de neus uit, maar wat rest is alleen maar bewondering voor dit grote kunstwerk.

Vertaler Barber van de Pol zegt er in het nawoord dit over:

We maken als lezer actief deel uit van iets dat in wording is, misschien wel blijvend in wording, een gewaarwording die je alleen bij de beste boeken hebt.