Roman s Kokainom - M. Agejev (1934)

De schrijnende memoires van een jongeman die steeds verder afglijdt in de vergetelheid als hij niet meer in staat is om aansluiting te vinden bij anderen. Dit individuele leed is impliciet gekoppeld aan de Russische Revolutie en de opkomst van grote communistische idealen. Zo wordt het een literair meesterwerk dat voorbij zijn eigen historische context gelezen kan worden, maar dat óók een vlijmscherpe kritiek vormt op maatschappelijke ontwikkelingen van toen het geschreven werd. Het heeft iets weg van Kafka in hoe het verhaal verteld wordt van een individu dat gemangeld wordt door zijn eigen innerlijke tekortkomingen en het genadeloze sociale darwinisme om hem heen.

Naargeestige roman die onderzoekt hoe de mens naar laaghartige driften grijpt in zijn zucht naar genot. Deze driften tonen zich zelfs heftiger naar mate de mens zich richt tot hogere humanistische idealen. Of wellicht verliest de mens zich voornamelijk in zulke driften als ze tekort komen ten opzichte van hun idealen? Een drang naar zelfdestructie omdat wordt voorvoeld dat we het geluk niet waardig zijn? Hoofdpersonage Vadim krijgt in ieder geval meermaals de kans om diepgravende menselijke connecties te vormen. Hij weet echter niet daarvoor de kwetsbaarheid op te brengen. Cocaïne vormt een vervanging en voorkomt dat hij zich zwak moet opstellen. Zodoende gaat dit personage geatomiseerd ten onder. Een beklemmend en cynisch verhaal dat stof tot nadenken geeft.

Opmerkelijke roman over een recalcitrante puber die zich ten tijde van de Revolutie verliest in een cocaïne verslaving. Onder pseudoniem uitgebracht is nooit onomstotelijk vast komen te staan wie hier achter schuilging. Nabokov werd wel beweerd, maar als dat zo is dan staat het in stijl en thema’s ver af van diens bekende werken. De hoofdpersoon ervaart een gespletenheid die maakt dat hij wellustig gemeen kan zijn tegen personen die hem liefhebben. Zo besmet hij bewust een vrouw die hij op straat oppikt, maar niet voordat zij hem uit liefde haar laatste centen heeft gegeven. We maken de gymnasiumjaren van de hoofdpersoon mee, enigszins ontsierd door een karikaturaal portret van een Joodse leerling. Eenmaal aan de cocaïne meent Vadim zijn gespletenheid haarscherp te zien, en volgen koortsachtige overpeinzingen die Dostojevski niet zouden misstaan. De medemenselijkheid van diens werk mist echter, daarvoor is het hoofdpersonage te kil, te nihilistisch. Zijn misogyne karakter maakt hem er ook niet innemender op. Dat je niet weet wie de schrijver is, maakt het in zekere zin lastiger aan te voelen waar de schrijver zelf staat ten aanzien van de extreme daden en gedachten van de hoofdpersoon. In veel opzichten enig in zijn soort.