stem geplaatst

‘Tijdens een bezoek van Tom Rooduijn en Theodor Holman in Machelen deed Reve weer de klassieker: “Joop is heel goed voor me, hoor. Hij heeft me vandaag nog niet in elkaar geslagen.” Overigens had Reve wel her en der een pleister.’ (pag. 65)

Deze ironische anekdote is tekenend voor de ambivalente relatie tussen de Volksschrijver Gerard Reve en de levensgezel waarmee hij tot aan zijn dood in 2006 zou samenleven: Joop Schafthuizen. De heer Schafthuizen verscheen vanaf 1975 in het leven van zijn vriend en had behalve een aanleg voor zorgzaamheid ook een ernstig karakterdefect. Agressieve driftbuien, gepaard gaande met buitensporig alcohol- en drugsgebruik, lieten in de vrienden- en kennissenkring een groot spoor van vernieling achter. Daarnaast bracht zijn openlijke lust voor kleine jongens, lees kindermisbruik, Reve in grote verlegenheid. Het schandaal leidde ertoe dat de Belgische koning in 2001 de literaire erkenning de Prijs der Nederlandse Letteren aan de schrijver weigerde uit te reiken; en tijdens een politie inval vluchtte de dementerende Reve in bloot bovenlijf in paniek naar de tuin van de buren om daarna niet meer terug naar huis te willen.

Schrijver en literatuurhistoricus Nop Maas is een groot bewonderaar van Gerard Reve en op den duur raakte hij persoonlijk met hem bevriend. Vanaf een bepaald moment werd hij de vaste bezorger van zijn brievenboeken en liep Maas de teksten na van de eerste vijf delen van het Verzameld Werk. Daarnaast wordt hij bejubeld om zijn uitvoerige driedelige Reve-biografie. Voor al dit werk kwam hij innig in contact met de heer Schafthuizen die het Reve-archief en het zakelijke beheer van zijn levensgezel behartigde.

'In 1983 vraagt de uitgeverij mij [Nop Maas] de verklarende noten te gaan verzorgen bij de brievenboeken van Gerard Reve. Dat heeft tot gevolg dat ik in toenemende mate contact krijg met Reve zelf, en in het verlengde daarvan met de man met wie hij sinds 1975 het leven deelt, Joop Schafthuizen. Dat contact wordt insiever als Joop steeds meer de zakelijke beslommeringen van Reve gaat regelen. Het is een contact dat in de loop der jaren tot boeiende, spannende, onbegrijpelijke, en soms beangstigende interactie aanleiding zal zijn.' (pag. 5)

De werkrelatie tussen Maas en Schafthuizen verliep zoals hierboven aangegeven niet altijd even soepeltjes en escaleerde zelfs meerdere malen tot een knallende ruzie. Met als climax de rechtszaak die Schafthuizen na de publicatie van het derde deel van de biografiereeks aanspande waarin hij met terugwerkende kracht het verbod op het boek eiste. Over deze onstuimige relatie publiceerde Maas het werk Uren met Joop Schafthuizen (2021), dat zich laat lezen als een soort appendix van de drie biografieën en zijn afrekening is met de persoon die hem op het dieptepunt vele doodsbedreigingen toewenste. In de verantwoording spreekt Maas zijn wens uit om via deze weg zijn relaas voor het nageslacht te boekstaven.

Terwijl het verhaal om Schafthuizen in dagboekaantekeningen door Maas wordt bijgehouden, volg je uiteraard als lezer ook hoe de laatste levensjaren van Reve verlopen. Zijn aftakeling zorgde voor een grote last voor zijn omgeving: ‘Reve is gisteren in het dorp twee keer min of meer met de auto tegen een ander voertuig opgereden.’ Tevens werd hij ook steeds meer haatdragend ten opzichte van zijn oudere broer: ‘Schafthuizen vindt dat Reve’s uitspraken in een interview in Het Parool over broer Karel te ver gaan. In een interview met Theodor Holman in Het Parool van 12 december 1998 zei Reve onder ander: ‘ik loof vijfduizend gulden uit voor de eerste die mij komt vertellen dat hij gestorven is, want ik zal pas echt goed kunnen slapen als hij dood is’. En: ‘Nou, zeg dan maar tegen hem, dat ik hem haat. En dat ik bid voor zijn dood. Misschien knapt hij daarvan op! En als hij niet voortmaakt, dan kom ik met een ijzeren knuppel en dan sla ik zijn kop in, al moet ik er levenslang voor naar de gevangenis…’ Joop neemt het Holman niet kwalijk, maar Reve wel. Ze hadden gezegd dat ze het interview niet vooraf hoefden te lezen. Van Karels echtgenote en zoon David hadden ze overigens nog een nieuwjaarskaart gekregen.’ (pag. 18)

Tussendoor kon de oude schrijver toch nog onverwacht enorm geestig uit de hoek komen: ‘Reve vertelt nog dat wijlen Jan Meijer ook in de kring van J.C. Bloem zat en veel handschriften bezat. Van hem heeft hij de anekdote dat, toen Bloem op een bovenhuis op kamer woonde, de hospita hem de huur wilde opzeggen: ‘Dat hij steeds dronken thuiskomt, kan mij niks schelen, maar dat hij op weg naar boven de voerbakjes van de katten en honden leegvreet, dat gaat te ver.’ (...) en een regelmatige uitspraak die Reve herhaalde: ‘Ik had eigenlijk dokter willen worden, maar 95 procent van de patiënten euthanaseren, dat zou te gek geworden zijn.’ (pag. 30-31)

Door dit soort anekdotes en de karaktermoord die Maas met een fijne pen op Schafthuizen pleegt, liet het boek Uren met Joop Schafthuizen zich moeilijk wegleggen. Toegegeven, ik stelde mezelf de vraag hoe welvoeglijk deze ‘spannende’ klucht met een hoog roddelgehalte allemaal wel is. In het slotbetoog lijkt de biograaf Maas zijn motivatie voor het schrijven van dit werk nader te willen verklaren: ‘Het [de Reve-biografie] is niet alleen bedoeld voor de huidige lezer, maar ook voor de historici die in de toekomst ingelicht willen worden over de diverse gebeurtenissen waarin Reve een rol speelde.’

Om met de volgende woorden af te sluiten: ‘Op het verwijt dat hij zichzelf herhaalde, antwoordde Reve: ‘Wie moet ik anders herhalen?’ Daarop variërend zeg ik: ‘Wie had dat boek over Reve anders moeten schrijven?’ (pag. 253)

stem geplaatst

stem gewijzigd, oorspronkelijke stem was 3,5 sterren

stem geplaatst

stem geplaatst

stem geplaatst

stem geplaatst

stem geplaatst

stem geplaatst